Kan een gemeente een zeildoek laten verwijderen enkel en alleen omwille van het beeld erop? Zo ja, volgens welke criteria? Het debat loopt sinds het nieuwe college in Elsene vroeg om de verwijdering van een dekzeil met reclame voor een alcoholmerk.
Na de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2018 werden in de gemeenten van onze hoofdstad en van het Koninkrijk nieuwe meerderheden in het leven geroepen. In zijn algemene beleidsverklaring pleitte het nieuwe college van burgemeester en schepenen van Elsene (Écolo-PS) voor “een openbare ruimte die niet aan reclame is onderworpen“. Een van de prioriteiten is “het geleidelijk afbouwen van reclame in de openbare ruimte bij de vernieuwing van straatmeubilair, het niet langer aanvaarden van nieuwe reclame-installaties, het verbieden van alle reclame op animatieschermen, via geluid, geur en camera’s en de analyse van de meest geschikte manier om reclame te vermijden die in strijd is met de door de gemeente verdedigde waarden (weigering van seksisme, junkfood of reclame die niet te rijmen valt met de doelstellingen van de strijd tegen de klimaatverandering)”.
Afgifte van een stedenbouwkundige vergunning
Deze standpunten geven aanleiding tot discussies sinds de gemeente Elsene besloot ze in te voeren. Begin juli beval zij een adverteerder een groot reclamedoek te verwijderen op een gebouw dat momenteel aan het Flageyplein renovatie ondergaat. Eerder was echter al een stedenbouwkundige vergunning uitgereikt voor de installatie van dit zeildoek, waarmee de eigenaar de renovatiewerkzaamheden gedeeltelijk financiert en, overigens, de gemeente een belasting kan innen.
Bij het bedrijf dat het zeildoek had geplaatst, schoot dit bevel in het verkeerde keelgat. “De gemeente heeft ons de stedenbouwkundige vergunning verleend en nu het zeildoek er hangt, vraagt ze ons om het weg te halen op de enkele grond dat de reclame alcoholgebruik promoot“, zegt Martijn Stefels, directeur van het Antwerpse firma Blow Up. “Ten eerste is reclame voor alcohol in België niet verboden. Ten tweede valt de beslissing over de ongepaste inhoud van reclame niet onder de bevoegdheid van de gemeente. We begrijpen er niets van, vooral omdat er in andere delen van de gemeente alcoholreclame hangt, zonder een reactie uit te lokken. En dat geldt ook voor andere gemeenten en voor andere collega’s. Dit is de eerste keer dat we dit soort situatie tegenkomen en we hebben besloten ons te verdedigen.”
Een gerechtelijke procedure is aan de gang. De gemeente erkent dat de stedenbouwkundige vergunning is afgegeven, maar onder voorwaarden. De belangrijkste is die van de inhoud, die geen ‘junk food’ mocht promoten (of meer bepaald ‘ongezonde voeding’, zoals vermeld in de in het Nederlands opgestelde vergunning). In de afgegeven vergunning stond te lezen dat de inhoud van de reclame later door de gemeente moest worden goedgekeurd.
Subjectieve elementen
Maar hoe zit dit op juridisch vlak? De plaatsing van een reclamedekzeil op een gebouw in renovatie vereist inderdaad een stedenbouwkundige vergunning van de gemeente, maar het Gewest stelt hiervan de algemene regels vast (artikel 14 van hoofdstuk VI van de Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening – GSV). Wat de inhoud van de reclame betreft, verwijst deze bepaling alleen maar naar het esthetische karakter ervan. Hoe zit het dan met de voorwaarden die de gemeente oplegt? “Ik ben van mening dat deze voorwaarden onwettig zijn, voor zover een vergunning bij afgifte uitvoerbaar (afdwingbaar) moet zijn”, zegt Frédéric van den Bosch, een advocaat gespecialiseerd in onroerend goed en stedenbouwkundig recht. “De door de gemeente Elsene gestelde voorwaarden houden echter in dat de begunstigde na de afgifte van de vergunning een nieuwe vergunning moet krijgen ter validatie van de inhoud van de reclame. Bovendien heeft de rechtspraak van de Raad van State er herhaaldelijk op gewezen dat de voorwaarden van een vergunning nauwkeurig moeten zijn en niet kunnen verwijzen naar een toekomstige of onzekere gebeurtenis. Hier zijn de voorwaarden onduidelijk, aangezien de beoordeling van de conformiteit van de reclame met de door de gemeente verdedigde waarden naar eigen goeddunken gebeurt.”
Een gemeentelijke bevoegdheid?
Wat als een gemeente vooraf om een beschrijving van het beeld zou vragen? “A priori valt de regulering van de reclame voor de specifieke alcoholsector niet onder de bevoegdheid van de gemeente en nog minder onder die van de administratieve politie van de stedenbouw”, aldus Meester van den Bosch. “De gemeente zou dus een beroep moeten doen op haar algemene politiële bevoegdheden op het gebied van ‘rust, gezondheid, veiligheid en netheid’, die haar bijvoorbeeld in staat stellen om openings- en sluitingsuren op te leggen voor drinkgelegenheden. Daartoe zou zij moeten aantonen dat het tonen van reclame voor een alcoholmerk in strijd zou zijn met deze eisen op het publieke domein van de gemeente. Dit lijkt me een moeilijke opdracht, omdat reclame voor alcohol niet verboden is.”
Dit vraagstuk zal tijdens de gemeenteraad van Elsene, op 19 september, aanleiding geven tot een interpellatie van oppositie-gemeenteraadslid Geoffroy Kensier (cdH).