Hoe de wereld aankijkt tegen faillissementen – een overzicht

Ondanks de mondialisering en een steeds meer transverse economie, verschillen het imago en de aanvaarding van falend ondernemerschap aanzienlijk van land tot land. Dat zegt Marco Herreman, expert in culturele intelligentie. Hij schreef er een artikel over in het kader van het programma reStart. Blijkbaar bepaalt je cultuur of je vindt dat een faillissement een stap naar het succes is, dan wel een definitieve mislukking.  

 Een gefailleerde werd altijd al aan de schandpaal genageld. Wie in het oude Griekenland zijn leningen niet kon terugbetalen, kon rekenen op een veroordeling tot “schuldslaaf”. Hij bleef in dienst van zijn schuldeiser tot de hele schuld was afgelost. Daarmee zat hij nog altijd in een bevoorrechte positie in vergelijking met de andere slaven, die het fysiek vaak zwaar te verduren kregen. Wie in Azië onder Djenghis Khan drie keer failliet ging, werd ter dood veroordeeld. Vrijwel in alle delen van de wereld en in alle periodes leidt een faillissement tot bestraffing en wordt de gefailleerde openbaar vernederd. 

Een kwestie van cultuur 

In veel landen en meer bepaald op het Europese vasteland is een faillissement ook vandaag nog iets om beschaamd over te zijn, een oneervolle en verwerpelijke toestand. In de landen die deze visie aanhangen, is alles erop gericht om de gefailleerde een schuldgevoel te geven: de wetten zijn er strenger, vrienden trekken zich terug, klanten en leveranciers worden wantrouwig … De banken oordelen nog strenger: de gefailleerde komt op een zwarte lijst terecht. Zo ontstaat een vicieuze cirkel, want de sancties en het wantrouwen maken herstarten moeilijk. 

Gelukkig zijn er ook culturen, zoals in de Verenigde Staten, die mislukken als een natuurlijke stap op de weg naar het succes beschouwen, op één voorwaarde: je moet wel leren van je fouten. Deze visie versterkt de economische dynamiek en de gefailleerde kan met zijn talenten sneller een nieuw project starten. Deze mentaliteit verovert stilaan ook de andere continenten, maar de evolutie verloopt traag. 

De Verenigde Staten, pioniers van de nieuwe kans  

Vanwaar komt dit verschil in visie op faillissementen? De wat aparte mening van de Amerikanen wordt plots veel duidelijker als we bedenken dat de Verenigde Staten oorspronkelijk werden bevolkt door Europese kolonisten, die aan de oostkust aan land gingen. Van daaruit begonnen ze al snel naar het westen op te trekken. De Indianen die hen daarbij voor de voeten liepen, moesten het ontgelden. De kolonisten waren meestal arm en bereid om alles te doen, als hun levenspeil er maar op vooruitging. Het waren de durvers die naar het westen trokken, op zoek naar een beter leven, en die daarbij grote risico’s namen. Kolonisten moesten in hun eentje in staat zijn om alle moeilijkheden te overwinnen. Ondernemende mensen met veel zin voor initiatief slaagden daarin. Eeuwen later staat die veroveringsdrang en risicobereidheid nog altijd centraal in de Amerikaanse cultuur. 

Het droombeeld van de selfmade man die vanuit het niets een fortuin opbouwt, heeft in de VS nog niets aan kracht ingeboet. Zij vinden ook dat je door een faillissement waardevolle ervaring opdoet en sterker staat bij een volgende poging. Een gefailleerde is in de VS geen pestlijder, maar een potentiële winnaar. Op één voorwaarde: hij mag niet in dezelfde fouten vervallen en moet innoveren in zijn aanpak. Sommigen beweren zelfs dat een ondernemer alleen maar kan slagen bij zijn derde poging. Ook de wetgeving moedigt het ondernemerschap aan. Wie risico’s neemt, krijgt eenvoudiger toegang tot kapitaal en mag rekenen op de aanmoedigingen van zijn omgeving. Het Verenigd Koninkrijk huldigt een vergelijkbare visie op faillissementen en nieuwe kansen. 

Subtiele perceptie in Azië 

Van India tot Japan vloeit de houding tegenover een faillissement voort uit een subtiel evenwicht tussen diverse culturele krachtlijnen. Over het algemeen staat Azië heel positief ten opzichte van het ondernemerschap. Maar bij een faillissement beginnen andere gevoelens te spelen. Een ondernemer heeft er immers morele verplichtingen ten opzichte van zijn werknemers, die zich onvoorwaardelijk hebben ingezet voor het collectieve welzijn. De bedrijfsleider moet bijgevolg hun werkzekerheid garanderen. Een faillissement verbreekt die stilzwijgende afspraak en komt neer op verraad aan het personeel. Een ander opvallend kenmerk van de Aziatische cultuur is de obsessie om nooit gezichtsverlies te lijden. Een ondernemer die tekortschiet, maakt niet alleen zichzelf, maar zijn hele familie te schande. De neiging tot zelfbeschuldiging is hier veel sterker dan in andere werelddelen, hoewel de mondialisering matigend werkt: een Japanse gefailleerde schaamt zich diep, maar pleegt geen harakiri meer, zoals de traditie het vroeger voorschreef. En hier zoals elders zijn het de jonge generaties die op een mentaliteitswijziging aansturen, op basis van modellen die ze in het buitenland hebben opgepikt. 

Zit het oude Europa in een overgangsfase? 

Door de evoluties die de Europese Unie met zich heeft meegebracht, evolueert de perceptie van het faillissement op ons continent stilaan in de Amerikaanse richting. Dat is ook nodig om te vermijden dat talentvolle Europeanen afvloeien naar landen met een positievere risicoperceptie. Al in 2007 adviseerde de Europese Commissie dat de lidstaten maatregelen zouden nemen om gefailleerden te helpen weer recht te krabbelen. Enkele van de voorgestelde maatregelen: in de media een positiever beeld schetsen van ondernemers die een tweede kans krijgen, mislukken niet stigmatiseren in de onderwijsprogramma’s, wetten goedkeuren die een onderscheid maken tussen frauduleus bankroet en andere faillissementen en de invoering van financiële, psychologische en technische ondersteuning van ondernemers die er opnieuw voor gaan. 

Herstarten eindelijk ook gemakkelijker in België 

De situatie in België evolueert volop, maar de weg naar herstartersscores zoals in de Angelsaksische landen is nog lang. Op wetgevend gebied maakt de wet op de insolventie, die in mei 2018 van kracht is geworden, herstarten gemakkelijker. Het vroegere systeem van de “verschoonbaarheid” is vervangen door de volledige kwijtschelding van het schuldsaldo. Daardoor kan een gefailleerde die te goeder trouw is gemakkelijker en sneller herstarten. In 2019 vereenvoudigde de hervorming van het Wetboek van Vennootschappen aanzienlijk de formaliteiten en verplichtingen bij de oprichting van een onderneming. Voor de nieuwe BV (besloten vennootschap), die de norm zal worden, is geen minimumkapitaal meer vereist. De wetgever staat dus positiever tegenover een tweede kans. 

Maar er is nog een mentaliteitswijziging nodig, zodat een gefailleerde niet langer gestigmatiseerd wordt, zich opnieuw kan richten op een duurzaam ondernemingsplan, financieringsbronnen kan vinden en zijn of haar talenten en ervaring goed kan benutten. Een ondernemer die mislukt, wordt nog te snel weggezet in de hoek van het frauduleuze bankroet, terwijl het meestal gaat om een ongelukkige samenloop van omstandigheden en een eerlijke ondernemer die pech had.  

Proberen, falen, herbeginnen, slagen …

Hoe herstarten vergemakkelijken? 

Succesvol opnieuw beginnen is alleen mogelijk als de failliete persoon een psychologisch louteringsproces doorloopt, met een analyse van de oorzaken en de voorwaarden om hervallen te voorkomen, een objectieve analyse van zijn sterke en zwakke punten, het afbakenen van zijn levensdoelstellingen … Pas daarna kan hij aan de tweede fase beginnen: een nieuwe professionele toekomst creëren. Op die manier kan de gefailleerde van nu morgen banen scheppen.