Bestekken die te veel ruimte voor interpretatie laten, vermoedens van bevoordeling van sommigen, onvoldoende gemotiveerde toekenning van een opdracht, … Elk bedrijf dat zich benadeeld voelt bij de toekenning van een overheidsopdracht kan bezwaar aantekenen. Dergelijke rechtsmiddelen vertragen projecten, soms ten koste van het algemeen belang. Waar ligt het evenwicht tussen de rechten van de burger en het algemeen welzijn?
“De kwestie van het verhaal bij overheidsopdrachten maakt deel uit van een ruimere problematiek, met name de mogelijkheid om beroep aan te tekenen tegen elke administratieve handeling”, zegt Stéphan Sonneville, CEO van Atenor. Vanuit democratisch standpunt is de verdediging van individuele, professionele of privérechten volledig verantwoord. Het principe van het verhaalrecht mag dus volgens hem niet op de helling worden gezet.
Hoewel het aantal vorderingen tot schorsing daalt, was er de voorbije maanden veel aandacht voor sommige vorderingen tot vernietiging. Daarbij lagen de aanbestedende overheden soms onder vuur. “Bij een overheidsopdracht gebeurt het dat een overheid een achterpoortje zoekt om de opdracht aan een bepaalde onderneming toe te kennen”, aldus Stéphan Sonneville. “Een aanbestedende overheid kan het bestek bijvoorbeeld zo opstellen dat alleen het bedrijf dat zij op het oog heeft eraan kan voldoen. Of ze kan de aanbesteding tersluiks lanceren wanneer iedereen net de andere kant opkijkt. In die gevallen kun je de andere spelers alleen maar gelijk geven dat ze zich verzetten tegen pogingen tot bevoordeling van één partij. Bij een overduidelijke vormfout past het om de procedure over te doen.”
Wanneer de procedure vanaf het begin wordt overgedaan bij bepaalde vorderingen tot vernietiging gebeurt het dat de opdracht uiteindelijk aan een ander bedrijf worden toegewezen. Dat bewijst meteen ook dat het beroep gefundeerd was. Frédéric Loriaux, voorzitter van de Raad van Bestuur van VBA, de Vereniging van Belgische Aannemers van Werken, en bestuurder-directeur van CIT Blaton, voegt hieraan toe: “Het vraagt enorm veel tijd om op een aanbesteding in te gaan en zo’n studie gaat soms gepaard met hoge kosten. Je kunt het dus bedrijven niet kwalijk nemen dat ze verhaal zoeken als ze veel geld hebben uitgegeven en ervan overtuigd zijn dat de toekenning niet fair is verlopen.” Maar hij heeft niet de indruk dat er misbruik wordt gemaakt van het recht om verzet aan te tekenen, toch niet bij de VBA-leden. “Er is wel een periode met veel vorderingen tot schorsing geweest, maar de jongste maanden daalt dit aantal weer. Elke procedure leidt tot vertraging in de projecten of uitstel van de hele activiteit, terwijl de omzet van de bedrijven in de sector daalt. Maar dit ontslaat de aanbestedende overheden natuurlijk niet van de plicht om de toekenning correct te motiveren.”
Procedures die het algemeen belang schaden
Serge Fautré, CEO van AG Real Estate, heeft een iets andere kijk op de problematiek. Hem is het vooral opgevallen dat bepaalde procedures zeer frequent en ten onrechte worden opgestart: “De wetgeving op de overheidsopdrachten wordt steeds complexer. Alleen al de verplichting om offertes in de beide landstalen te publiceren is soms een flink obstakel. Offertes voor overheidsopdrachten opstellen en beheren is heel complex geworden en sommige bedrijven profiteren daarvan om verhaal te zoeken. Wat zij daarmee willen bereiken? Een tweede kans krijgen om de opdracht alsnog binnen te halen of soms gewoon het dossier blokkeren uit ontgoocheling dat zij niet werden geselecteerd.”
Net zoals er altijd wel iemand in de gevangenis zal zitten, zal er ook wel altijd iemand de beroepsprocedure misbruiken. Volgens Stéphan Sonneville moet je er vooral op toezien dat er niet al te veel tijd wordt verloren en dat de evolutie van een land, een regio of een stad niet wordt gehinderd. Daar is Serge Fautré het mee eens: “Een beroepsprocedure zet een rem op een overheidsopdracht die de hele bevolking ten goede moet komen, bijvoorbeeld door de aanleg van wegen of het bouwen van scholen, ziekenhuizen enz. Soms worden het gemeenschappelijk goed of de belangen van de staat over het hoofd gezien.”
Zich wapenen tegen misbruiken
Gelukkig zijn onze experts ervan overtuigd dat het mogelijk is om je te wapenen tegen misbruiken. ‘Enerzijds moet je mensen die rechtsmiddelen aanwenden wijzen op de gevolgen voor de hele bevolking als het project vertraging oploopt. Bij een ongegronde procedure moeten sancties mogelijk zijn”, meent Stéphan Sonneville. Anderzijds dringt een herziening van de beroepsprocedures zich op. Die zijn nu vrij goedkoop voor de bedrijven die ze opstarten, maar de verwerking ervan vraagt veel tijd. “Overdreven bureaucratie betekent een gevaar voor onze westerse economieën met slabakkende groei, omdat ze de groei net afremt. Uiteindelijk riskeren we in een vermolmde economie te belanden die minstens 1% groei aan bureaucratie opoffert. Wij moeten dus de federale regering aansporen om de problematiek van de beroepsprocedures op de agenda te zetten, precies om de groei niet te hinderen. Natuurlijk moeten de democratische rechten worden gevrijwaard, maar tegelijk moeten onze economie en de evolutie van onze samenleving vlot getrokken worden.” Een onafhankelijke rechtsmacht die zich in een eerdere fase kan uitspreken over de gegrondheid van een beroepsprocedure biedt misschien een andere uitweg: “Een soort filter die de gegronde zaken van de andere scheidt nog vóór de gerechtsprocedure wordt opgestart”.
Serge Fautré meent dat ook de aanbestedende overheden hun steentje kunnen bijdragen: “Bij complexe overheidsopdrachten is het heel moeilijk om bij het opstellen van een bestek te anticiperen op alles wat er kan gebeuren of op alle voorstellen die zouden kunnen worden gedaan.” De strakke vormvoorschriften van overheidsopdrachten laten weinig ruimte voor de verbeelding en leggen vaak een te strak keurslijf op. “Het is zo gemakkelijk om bij het opstellen van een bestek één of ander detail te vergeten. De redenen waarom een overheidsopdracht struikelt, zijn eerder formeel van aard en gaan minder over de inhoud. Eén van de dringendste taken is daarom gekwalificeerd personeel aantrekken dat zo professioneel mogelijk offertes kan opstellen.” Frédéric Loriaux is het daarmee roerend eens: “Je merkt inderdaad dat dossiers steeds minder grondig worden opgesteld. Ze laten vrij spel aan een reeks elementen die ruimte bieden voor uiteenlopende interpretaties. Overheden die beroepsprocedures willen vermijden, moeten nauwkeurige toekenningscriteria hanteren en willekeur zoveel mogelijk uitsluiten, zodat inschrijvers precies weten hoe ze zullen worden beoordeeld. Elke stakeholder draagt een zekere verantwoordelijkheid.”
Van links naar rechts, Frédéric Loriaux (CIT Blaton), Serge Fautré (AG Real Estate), Stephan Sonneville (Atenor)
Wat zegt de wet?
De zogeheten “rechtsmiddelenwet” bepaalt de regels betreffende de motivering en het informeren van kandidaten en inschrijvers en bakent de rechtsmiddelen bij overheidsopdrachten af.
- Het beroep tot vernietiging kan worden aangespannen door iedereen die meent dat hij bij de gemotiveerde gunning van een overheidsopdracht werd benadeeld. De afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State kan dan de beslissingen van de aanbestedende instantie annuleren. De termijn voor het indienen van een beroep tot vernietiging bedraagt 60 dagen vanaf de publicatie, de mededeling of de kennisneming van de beslissing, afhankelijk van het geval.
- Het beroep tot schorsing is mogelijk in dezelfde omstandigheden als de vernietiging, maar met dit verschil dat de termijn 15 dagen bedraagt. Bij ernstige argumenten of klaarblijkelijke onwettigheid zal de Raad van State de uitvoering van de beslissingen kunnen schorsen. Maar dit gaat niet automatisch: de beroepsinstantie mag beslissen om de schorsing van de uitvoering van de beslissing of voorlopige maatregelen niet toe te staan indien de negatieve gevolgen ervan groter zouden zijn dan de voordelen, meer bepaald in het licht van het algemeen belang.