[Coproductie] In dit digitale tijdperk lijkt de onafgebroken stroom van beelden, zowel foto’s als video’s, die we elke dag te verwerken krijgen, de gewoonste zaak van de wereld. Ze opnieuw delen op internet zal dus wel geen kwaad kunnen, zou je denken. Maar er zijn wel degelijk regels en we hebben er belang bij om ze te kennen.
1. Spoor de rechthebbenden op
De idee dat je vrij over om het even welk beeld kon beschikken, was eigenlijk vooral wijdverspreid toen beelden alleen nog maar analoog bestonden en je ze ook in de hand kon houden. Ze massaal verspreiden was toen geen eenvoudige zaak en iemands auteursrechten over het hoofd zien, had zelden zware gevolgen. Maar nu het internet alomtegenwoordig is, is het essentieel om over de juiste reproductierechten te beschikken. En daar geraak je alleen maar aan als je de auteur of rechthebbende opspoort – soms een werk van lange adem – om met hem of haar contact op te nemen en te onderhandelen. Iedereen heeft die gewoonte nog lang niet . Dat is een beetje vreemd want de meeste mensen die nu vlot beelden van het web plukken om ze zonder toestemming te hergebruiken, zouden er – ter vergelijking – nooit aan denken om zonder toestemming een kunstwerk uit de publieke ruimte te verplaatsen of weg te nemen.
Om de vloedgolf van gevallen van onrechtmatig gebruik in te dijken, worden de laatste jaren steeds meer zogeheten “infringement-” of inbreukprocedures uitgevoerd. Op vraag van de rechthebbende fotografen of agentschappen sporen gespecialiseerde bedrijven hun beelden op het internet op en controleren of de reproductierechten correct werden geregeld. Als dat niet het geval is, volgt een verzoek tot schadeloosstelling. Afhankelijk van het aantal keren dat het beeld bekeken wordt, gaat het gemiddeld om enkele honderden euro’s. Vijf of tien jaar geleden werd zo’n eis meestal als een boete ervaren, maar nu beseft het publiek steeds meer dat zo’n betaling eigenlijk een verkeerde situatie rechtzet, omdat een verplichting over het hoofd werd gezien.
2. Hou rekening met het ‘portretrecht’
Naarmate het internet en vooral de sociale media zich ontwikkelden, kwam er bij het publiek – terecht – ook meer aandacht voor het ‘portretrecht’. Vroeger kon het weinig mensen schelen of ze al dan niet in een publicatie of uitzending te zien waren. Dat is dus veranderd. Media en bedrijven houden best rekening met die evolutie. Vooraleer ze iets verspreiden, moeten ze nagaan of personen die op het beeld herkenbaar zijn hun toestemming hebben gegeven voor het gebruik dat van het beeldmateriaal zal worden gemaakt.
Bedrijven moeten ook het onderscheid maken tussen hun eigen verplichtingen en wat aan de media is toegestaan. De wettelijke verplichtingen inzake het recht op afbeelding zijn in principe dezelfde, maar door de rechtspraak en het recht op informatie krijgen media beduidend meer mogelijkheden. Als mensen op een redactionele foto in een massa staan op een openbare plaats of juist op de voorgrond tijdens een betoging, dan wordt meestal uitgegaan van hun stilzwijgende toestemming voor het gebruik door media. Maar voor een ‘corporate’ foto is die instemming veel minder evident. Dezelfde betoger die er openlijk mee instemt dat een foto van hem wordt gemaakt terwijl hij recht in de lens van een persfotograaf kijkt, zal zich vermoedelijk verzetten tegen het gebruik van de afbeelding voor commerciële doeleinden.
3. Ook voor rechtenvrije foto’s gelden regels
Een beeld dat helemaal gratis is en volledig rechtenvrij via het internet mag worden verspreid, vind je eigenlijk niet zo gemakkelijk. Om te beginnen moet je het jargon van de verschillende soorten licenties goed beheersen. ‘Royalty free’, ‘right managed’, … dergelijke termen slaan op het gebruik dat je van het beeld mag maken, afhankelijk van de rechten die worden verleend. Misschien is alleen niet-commercieel gebruik toegelaten, moet je een bepaalde resolutie gebruiken of zijn aanpassingen aan het beeld niet toegestaan.
‘Vrij’ betekent niet noodzakelijk ‘gratis’. Je mag het beeld vrij verspreiden onder bepaalde voorwaarden, maar soms moet je de online beeldbanken met zogeheten ‘vrije’ beelden toch betalen om het beeld en de bijbehorende reproductierechten te verwerven. Zelfs voor oude werken die nu tot het publiek domein behoren en dus in principe rechtenvrij zijn, is het een goed idee om navraag te doen over eventuele gebruiksvoorwaarden. Sommige online mediatheken die beelden met beperkte voorwaarden verzamelen, leggen toch verplichtingen op, zoals vermelding van de auteur. Het klopt dus wel dat vrij te verspreiden beelden talrijker worden op het web en dat zoekmachines heel nuttig zijn om ze op te sporen, maar het blijft een moeizaam proces om alles uit te zoeken.
4. Professionele beeldleveranciers: toegankelijker dan gedacht
Bedrijven die het eenvoudig willen houden, kunnen altijd een beroep doen op een gespecialiseerd agentschap. Bij hen is meteen duidelijk onder welke voorwaarden een foto mag worden gebruikt en hoe het zit met de portretrechten van de mensen die er herkenbaar op staan. Agentschappen hebben bovendien een ruim aanbod aan kwaliteitsvolle visuele content. Ze leveren waardevol advies en kunnen zelfs beelden op bestelling produceren. De rechtenoverdracht regelen is een kwestie van enkele muisklikken. Sommige agentschappen zijn gespecialiseerd in corporate beelden, andere in reclame of journalistieke foto’s. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, zijn de tarieven bovendien helemaal niet exuberant.
Bij consumenten leeft nog altijd het idee dat je een klassieke transactie bij een fotograaf of een agentschap beter vermijdt en ook bedrijven zijn soms die mening toegedaan, ook al is het absoluut niet zeker dat de beelden die ze op het net vinden “gratis” zijn. Wie enerzijds reproductierechten onbelangrijk vindt, begeeft zich op glad eis. In dit digitale tijdperk liggen anderzijds ontelbare beelden voor het grijpen en het zou jammer zijn om er geen gebruik van te maken wegens een gebrekkige kennis van de geldende regels.
Philippe François
Chief Imagery – Belga News Agency
pfr@belga.be 02 74 32 311
Belga