Zweden heeft zich geruime tijd neutraal opgesteld in internationale conflicten. De Russische invasie van Oekraïne in februari 2022 bracht daar verandering in: het Scandinavische land werd eerder dit jaar lid van de NAVO. Zweden is een klein land, maar zijn lidmaatschap van de alliantie heeft een grote impact, zowel op geopolitiek als op militair vlak.
De NAVO –
de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie – werd als militaire alliantie in 1949
opgericht door de Verenigde Staten, Canada, het Verenigd Koninkrijk, België,
Denemarken, Frankrijk, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen en
Portugal. Het was daarbij de bedoeling om uitbreidingsplannen van de
Sovjet-Unie tegen te gaan. Daartoe ondertekenden de stichtende landen een
verdrag dat onder andere bepaalde dat “een gewapende aanval tegen één of
meer NAVO-leden ... beschouwd zal worden als een aanval tegen hen allen”. Het
militaire en politieke hoofdkwartier van de Alliantie is sinds 1967 in België
gevestigd.
Zweden en Finland stelden zich beide kandidaat voor het NAVO-lidmaatschap in mei 2022. Dus amper drie maanden nadat Rusland buurland Oekraïne was binnengevallen. Finland, dat een 1.300 km lange grens met Rusland deelt, trad minder dan een jaar later officieel tot de NAVO toe. Dat was in april 2023. De toetreding van Zweden werd uiteindelijk geformaliseerd op 7 maart 2024, toen de Zweedse premier Ulf Kristersson de toetredingsdocumenten overhandigde aan het US State Department – het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken in Washington.
Zweden
staat al lang bekend om zijn “neutraliteits- en ongebonden beleid waarvoor
koning Karl XIV Johan in 1812 de basis legde”. Minister van Buitenlandse
Zaken Tobias Billström bracht daaraan trouwens hulde in een verklaring aan de
Zweedse regering. Hoewel dit beleid al vele malen op de proef werd gesteld, is het
huidige gebruik van militair geweld door Rusland te gevaarlijk om te negeren. Volgens
het Global Risks Report 2024 van het World Economic Forum behoren gewapende
conflicten tussen staten tot de grootste risico's waar de wereld vandaag mee te
maken heeft.
“De toetreding van Zweden en Finland tot de NAVO is een van de grootste geopolitieke veranderingen in Europa sinds de val van de Berlijnse Muur.
– Tobias Billström, Zweeds minister van Buitenlandse Zaken
Het werd
een lange weg naar lidmaatschap voor Zweden. Twee NAVO-lidstaten – Turkije en
Hongarije – hebben namelijk hun goedkeuring geruime tijd onthouden. Turkije
weigerde Zweden het groene licht te geven vanwege een geschil over de steun van
Zweden aan Koerdische separatisten, die Turkije als een terroristische
groepering beschouwt. Hongarije heeft ondertussen – en uiteindelijk – zijn veto
opgeheven nadat premier Ulf Kristersson Boedapest bezocht en ermee instemde om
het land te voorzien van vier bijkomende Saab Gripen C gevechtsvliegtuigen,
naast 10 jaar extra ondersteuning en logistiek voor de bestaande vloot.
In 2014,
nadat Rusland de Krim had geannexeerd, spraken de NAVO-leden af om minimaal 2%
van het BBP aan defensie te besteden. In 2023 haalden echter amper 11 van de
toenmalige 31 leden van de alliantie dit doel. Naar verwachting zal dit
weliswaar tot 18 leden stijgen in 2024. Zweden gaf in 2023 slechts 1,54% van
zijn BBP uit aan defensie, maar tijdens zijn verklaring stelde Billström: “De
defensie-uitgaven van Zweden zullen dit jaar de 2% van het BBP overschrijden. Dit
moet trouwens als een minimumniveau worden beschouwd. Wij Europeanen moeten
meer verantwoordelijkheid nemen in de trans-Atlantische betrekkingen en zo een
sterker Europa in de NAVO creëren.”
Met de toetreding van Zweden tot de NAVO omsluiten de leden van de alliantie nu de Oostzee. Zo krijgt de NAVO meer controle over het gebied, naast de mogelijkheid om toezicht te houden op kritieke pijpleidingen en kabels op de zeebodem. Ondanks een bevolking van amper 10 miljoen mensen beschikt Zweden over een aanzienlijke militaire capaciteit en defensie-expertise. De Zweedse industrie is exportgericht. Voor de NAVO betekent dit dat ze nu toegang krijgt tot materieel dat voorheen buiten bereik lag. Het land beschikt namelijk over militaire uitrusting van wereldklasse, waaronder Saab JAS 38 Gripen supersonische gevechtsvliegtuigen, Gotland-klasse onderzeeërs en RBS15 anti-scheepsraketten. Naast de uitgebreide uitrusting en benodigdheden beschikt Zweden over het vijfde grootste aantal gepantserde personeelsvoertuigen in de alliantie.
Het NAVO-lidmaatschap lijkt een natuurlijke stap voor Zweden. Toch hebben sommigen hun bezorgdheid geuit over de identiteitsverschuiving die de toetreding zou kunnen teweegbrengen. Kerstin Bergea, voorzitster van de Svenska Freds- och Skiljedomsföreningen, de Zweedse Vereniging voor Vrede en Arbitrage, zei het volgende: “De historisch luide stem van Zweden op het gebied van vrede en ontwapening lijkt stil te vallen. Opkomen voor vrede maakt deel uit van ons DNA”. De Zweedse regering houdt echter vol dat deze beslissing “fundamenteel is voor onze veiligheid en vrijheid” en ziet, net als andere Noord-Europese landen, “geen reden om in vredestijd kernwapens of permanente bases op Zweeds grondgebied te vestigen”.
President
Poetin wilde de groei van de alliantie een halt toeroepen door Oekraïne binnen
te vallen, zogenaamd als reactie omdat de NAVO op onvoldoende afstand van de
Russische grenzen lag. De toetreding van Zweden en Finland tot de alliantie was
duidelijk niet wat hij had gepland. Rusland dreigde zelfs om met “politieke
en militair-technische tegenmaatregelen” te reageren. Nochtans is de
uitbreiding van de NAVO hiermee niet afgerond. NAVO secretaris-generaal Jens
Stoltenberg verklaarde trouwens dat het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne “onvermijdelijk”
is zodra de oorlog met Rusland voorbij is. Ondertussen hopen Georgië en Bosnië
en Herzegovina ook lid te worden.
“Toen president Poetin twee jaar geleden zijn grootschalige invasie lanceerde, wilde hij minder NAVO en meer controle over zijn buren. Hij wilde Oekraïne als soevereine staat vernietigen. Maar hij faalde. De NAVO is groter en sterker. Oekraïne is dichter bij het NAVO-lidmaatschap dan ooit tevoren en terwijl de dappere Oekraïners blijven vechten voor hun vrijheid, staan wij aan hun zijde.” – Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO.
“De toetreding van Zweden en Finland tot de NAVO is een van de grootste geopolitieke veranderingen in Europa sinds de val van de Berlijnse Muur.
– Tobias Billström, Zweeds minister van Buitenlandse Zaken
(photos) :
© NAVO Hijsen van de Zweedse vlag tijdens de toetredingsplechtigheid op 11 maart 2024
© NAVO Victoria, Kroonprinses van Zweden met NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg en Ulf Kristersson (eerste minister van Zweden)